Propolis Üretimi (Propolis Toplama)

Propolis Üretimi (Propolis Toplama)

                 Propolis için, arı ürünleri (Bal, Polen, Arı sütü, Propolis, Apilarnil, Arı zehri, Arı (kovan) havası) içinde son zamanlarda bilinilirlik artışının en fazla olanı dersem yanlış söylemiş olmam her halde. Çok kıymetli ürün ama son yıllara kadar ülkemizde çok bilinen bir ürün değildi. Piyasası olmadığı için arıcıların fazla üretmediği, yavaş yavaş tanındıkça, tüketicilerin ilgisi ile bazı firmaların talep etmeleriyle beraber arıcıların ilgisinin arttığı ve üretilmeye başladığı bir ürün.

                Henüz çok az üretiyoruz…

                Verimli ve sağlıklı bir üretim metodunu da oturtmuş olduğumuz söylenemez.

                Bu yazıda propolisin ne olduğundan ziyade propolis  üretimi ile ilgili yazacağım. Propolis ve propolisi ayrıştırma (propolis ekstraktı) ile ilgili yazımın adresini yazayım isteyen oradan okuyabilir.  http://kenangisan.blogspot.com/2018/10/propolis.html

                Propolisin bitki kaynakları:

                Arılar propolisi bitkilerin sürgün, tomurcuk ve gövdelerindeki salgılarından toplarlar. Ülkemizde propolis yönünden en verimli ağaç ve çalı türleri Akçaağaç, At kestanesi, Çam, Dişbudak, Erik, Fındık, Huş, Ihlamur, Karaağaç, Kavak, Kestane, Kızılağaç, Meşe, Okaliptus ve Söğüttür.

                Propolisin bitki kaynaklarına baktığımızda bir çoğunun ormanlarımızda bulunan ağaçlar olduğunu görüyoruz. Bunun için ormanlık alanlarda daha çok propolis toplamak mümkündür. 

                Arılar propolisi nerede, niye kullanır?

                Arılar propolisin yapısal özelliğinden ve biyolojik etkisinden faydalanır. Bilimsel çalışmalar göstermiştir ki, arılar propolisi bakterilerden, mantarlardan ve virüslerden korunmak için kullanır. Arılar petek gözlerini propolis ile temizledikten sonra ana arı bu gözlere yumurtlar. Arı yavrularının steril ortamda korunup yetişmesinde propolis etkili olmaktadır.

                Bunun dışında arılar propolisi, kovanda çerçeveleri birbirlerine tutturmak, kovana girip zararsız hale getirdikleri ve kovandan çıkartamadıkları zararlıların kokuşmalarını önlemek için üzerini kaplamak, kovan girişini daraltarak savunmalarını kuvvetlendirmek, kovan içindeki hava akımını önlemek için kullanırlar. 

                Arılar propolisi nasıl toplar?     

                Arılar, bitkilerin sürgün, tomurcuk ve gövdelerinden salgıladıkları reçine ve zamksı sızıntıyı, çeneleri ve ayaklarını kullanarak aldıktan sonra, ağızlarından salgıladıkları enzimleri de katarak, ön ve orta bacaklarını kullanarak arka bacaklarında bulunan polen sepetciklerine tutturarak kovana dönerler. Arıların getirdiği bu hammadde ağaçların salgıladığı reçineler gibi yarı şeffaf ve cam gibi parlaktır. 

                Kovana gelen propolis hammaddesine arılar çiğneyerek balmumu ilave ederler bu sırada çene salgı bezlerinden enzim ilave edilir ve ortaya bizim propolis adını verdiğimiz sakızımsı madde oluşur. 

                Arıların propolis toplamaları ve kovana gelen propolisin depolanması polene göre daha zordur. Arılar arka ayaklarında getirdikleri poleni kendileri petek gözerine çıkartıp koyabilirken, propolisi çıkartmak için kovan içinde görev yapan arıların yardım etmesi gerekir. Kovan içinde görevli işçi arılar, kovana propolis getiren  arıdan propolisi ısırarak küçük parçalar halinde koparırlar ve kovanda propolis depo ettikleri yerlere yapıştırırlar.

                Kullanım yerine ve ihtiyaç durumuna göre propolis içindeki mum miktarında değişiklikler gözlenir. Arıların kovan girişini daraltmak, hava akımını azaltmak veya kovanın bir yerini kaplamak için kullandığı propolislerde mum oranı daha fazladır.

                Arıların propolis toplamasını etkileyen faktörler:

                Bitki kaynağı (flora): Arıların propolis toplayabilmeleri için bulunduğu bölgede propolis açısından zengin bitki örtüsü olmalıdır. Ormanlık alanlar bunun için daha uygundur.

                Arı ırkı: Biliyoruz ki bazı arılar propolisi fazla bazılarıysa çok az topluyor. Propolis toplayan arılarla çalışmak daha uğraştırıcı olsa da üretiminin fazla yapılabilmesi için propolisi fazla toplayan arı hatlarıyla çalışılması gerekir.

                Kovandaki arı sayısı: Arının propolis toplayabilmesi için kuvvetli olması gerekir. Zayıf, hastalıklı veya aç arıların propolis toplaması beklenmemelidir. Sağlıklı ve güçlü arılar diğer arı ürünlerinde olduğu gibi propolis veriminde de daha iyi olacaklardır.   

                Hava koşulları: Arıların propolisi daha çok toplayabilmesi için çalışabileceği uygun hava şartları olması gerekir. Soğuk veya serin havada çok çalışamayacağı için verim düşük olacaktır.  

                Arıların propolis toplamasını etkileyen faktörler olduğu gibi arıcıyı da etkileyen faktörlerde vardır.

                Arıcıların propolis toplamasını etkileyen faktörler 😊 :

                Arıcılık bilgisi: Arıcının propolis üretimi yapabilmesi için arıcılık bilgisinin yanında arı yönetme kabiliyetinin olması ve propolis üretme yöntemlerini bilmesi gerekir. 

                Propolis pazarı: Yakın zamana kadar propolisin pazarı yoktu veya çok azdı. Pazarı olmadığı için arıcı üretmiyordu. Arıcımızın bir kısmının pazarı var mı sorusuna verilen “önce üret” , ”üretmediğin ürünün pazarı olmaz “ cevabı bana çok doğru gelmiyor. Arıcının pazar sorgulaması normal karşılanmalı. Pazarı olmayan, satılamayan ürünü kim üretmek ister?    

                Diyebiliriz ki artık propolisin pazarı var. Sosyal medyada devamlı olarak ham propolis almak isteyenlerin ilanlarını görür olduk. Sözleşmeli olarak üretim yapanlar-yaptıranlar da var. Her ne kadar soru işaretleri olsa da ham haliyle satmayı tercih etmeyerek, ekstrakt yaparak direk tüketiciye sunanlarda azımsanacak kadar değil.

                Propolisin fiyatı makul müdür?

                Alıcılar, tuzaktan toplanan propolise kazıma olarak toplanana göre %50, bazen de %100 daha fazla fiyat veriyorlar. Tuzaktan tercih ediliyor ama kazıma da alınıyor. Kazıma toplamak bazı riskler içeriyorsa niye alınıyor?  Tuzaktan ve kazıma toplanan propolis ile ilgili burada değil de “Propoliste kalıntı (kimyasal, ağır metal) sorunu” konusunda yazayım. Arıcının propolisi kalıntısız, temiz ürettiği ve üretim miktarını arttırdığı taktirde propolisten elde ettiği kazanç tatmin edecektir.  

                Propolis ne zaman toplanmalı?

                Arıların yoğun olarak propolis toplama zamanları bölgeden bölgeye değişir. Genellikle propolis tuzaklarının konması için sonbahar mevsimi tavsiye edilir. Bununla, sonbaharda gece sıcaklıklarının düşmesiyle arıların üşümemek ve hava akımını önlemek için kovan üst örtüsü olarak kullanılan tuzak aralıklarının propolis ile kapatmalarını sağlamak ve ürünü hasat etmek amaçlanır. Düşünce doğru olmakla birlikte, arı kadrolarının azaldığı sonbahar mevsiminde arıları propolis toplatmaya zorlamak çok uygun değildir. Sonbahar da propolis toplamanın tavsiye edilmesinin bir nedeni de, arılarda varroa mücadelesi bittikten sonra üretim yapılarak, propoliste ilaç kalıntı riskini en aza indirmek içindir.

                Bu konu için literatüre baktığımızda arıların yoğun bal akımında propolis toplama eğilimlerinin azaldığına yönelik bilgilerinde olduğunu görüyoruz.

                Arıların propolis toplaması için en uygun zaman, kovana ilacın girmediği ve kovandaki arı sayısının en fazla olduğu dönemdir. Bölgem (Marmara) için Mayıs, Haziran, Temmuz ayları en uygun zaman diyebilirim.

                Propoliste kalıntı (kimyasal, ağır metal) sorunu:

                Propolis, hem dış (bulunulan bölge) hem de iç (kovan içi) etkilerden kalıntı bulaşma ihtimali olan üründür.

                Propolisin hammaddesini oluşturan bitkilerin salgıları ve zamksı sızıntıları uzun süre bitki üzerinde kalır. Bu durum, diğer arı ürünlerine göre propolisi dış etkilere daha fazla açık hale getirir.

                Dış etkiler neler olabilir?

                Şehir merkezleri, sanayi bölgeleri, otoyollar ve ilaçlı tarım yapılan alanlar. Arı konaklamalarında bu durum göz önünde bulundurulması gerekir.

                Kovan içinde ise; varroa mücadelesinde kullanılan ürünlerin propolise bulaşması söz konusudur. Propolis toplanmaya başlandığında kovana kimyasal veya organik esaslı ürünler sokulmaması gerekir. Propolis toplamaya başlandığında varroa için ilaç yapmak zorunluluğu olursa propolis toplamayı bırakarak ilaçlama yapılmalıdır.   

                Piyasada propolis konusunda “tuzaktan ve kazıma” diye tabirler kullanılıyor. Bunlarla ilgili “tuzaktan toplanan propolis kaliteli, kazıma propolis kalitesizdir” diye düşünce oluşmuş vaziyette. Kabaca düşünecek olursak tuzaktan toplanan kalıntısız, kazıyarak toplanan nereden kazındığı belli olmayan ilaç kalıntılı gibi düşünülüyor. İlk bakışta doğru gibi görünen bu durum gerçeğe ne kadar uyuyor? Bu düşünceden hareket edersek kazıma propolis insan sağlığı için kullanılmaması gerekir. Kazıma olarak arıcıdan alınan propolislerin hepsi sanayide mi kullanılıyor? Çerçeve üstünden kalıntısız propolis üretilemez mi? Tuzaktan toplanan propolislerde kalıntı olmaması garanti midir? Bu konuda burada şu kadarını yazayım, çerçeve üstlerinden tuzaklardan elde edilenden daha kaliteli ve kalıntısız propolis üretmek mümkündür.

                Temiz propolis için organik arıcılık şart mı? Gerekli şartlara uyulmak koşuluyla, Hayır…

                Her ne kadar organik arıcılık yapmasak da, konvansiyonel arıcılık yaparken varroa mücadelesinde organik arıcılıkta kullanılan organik esaslı ürünler kullandığımızda kalıntısız arı ürünleri üretme yolunda önemli yol kat etmiş oluruz. 

                Propolis üretimi için hangi yöntem kullanılmalı?

1-      Propolis tuzağı (trap):

        Değişik firmaların, değişik renklerde üretmiş olduğu plastik tuzaklar vardır. Bu plastik tuzaklarda en önemli konu, gıda üretimine uygun ve esnek plastikten üretilmiş olması gerektiğidir. Koyu renkli olanların açık renkli olanlarına göre daha iyi olduğunu da söylememiz gerekir.

        Plastik tuzaklar kovan üstlerine konmadan önce, çerçeve üstlerinde ilaç görmüş propolis varsa kazınarak alınmalı bunlar insan tüketimi için değil saniyede değerlendirilmek için ayrılmalı veya kovan boyamak için kullanılmalı. Çerçeve üstlerinden propolisler uzaklaştırıldıktan sonra propolis tuzağı çerçeve üstlerine konur ve kovan kapağı kapatılır. Plastik tuzaklar yeterli propolis ile dolduğu görülürse bunlar alınıp yerlerine yenileri konabilir. Alınan tuzaklar derin dondurucuda tutulduktan sonra tuzaklar esnetilerek propolisin tuzaktan ayrılması sağlanır.

        Plastik tuzaklar için gözlemim şudur; havaların sıcak gittiği yaz aylarında arılar tuzaktaki aralıkları kapatmıyor. Plastik tuzaklarda toplanan propolislerin içinde daha fazla mum oluyor. Arılar tuzaktaki aralıkların kapanması konusunda aciliyet hissederse tamamen mum ile kapatabiliyor.

        Üstteki fotoğrafa bakıldığında iri taneli mum oranı yüksek propolisler ve açık renkli mumlar görülebilir. Alttaki fotoğrafta ise mum oranı daha az olan propolis var.

       

2-      Çerçeve üstünden (kazıma):

        Genellikle kazıma diye tabir ediliyor. Kazıma diye adlandırılan propolislerin nereden ve hangi şartlarda kazındığı çok önemlidir.

        Çerçeve üstünden kalıntısız propolis nasıl elde ederiz?

        Eğer varroa için ilkbahar ilaçlaması yapılıyorsa, bu ilaçlamadan sonra çerçeve üstlerindeki tüm propolisler alınır ve kovandan uzaklaştırılır. Bundan sonra sonbahar ilaçlamasına kadar çerçeve üstlerinde biriken propolis ilaçlama öncesinde toplanır. Aynı plastik tuzak kullanılırken yapıldığı gibi.

        Çerçeve üstlerinden toplanan propolis içindeki mum miktarı genellikle plastik tuzaklardan toplanandan daha az olduğunu da yazabilirim.

        Uygun aralık bırakıldığında çerçeve üstlerinden, plastik tuzaklara göre daha fazla propolis toplamak mümkündür. Burada önemli olan arı mesafesini (arı aralığını) iyi kullanmaktır.

Arı mesafesi (arı aralığı): Arıların kovan içinde rahatça hareket edebilecekleri yol ve geçit sistemleridir. 6 -10 mm normal kabul edilirse de çerçeve ve kovanda zamanla oluşabilecek esnemeler, eğilip bükülmeler baştan hesaba katılmalıdır. Bizim normal diyeceğimiz aralık 7,5 mm olmalıdır. Arı mesafesi, teknik arıcılığın önemli kavramlarından biridir.

        Arılar 10 milimetreden fazla aralıkları mum ile örerler, 6 milimetreden dar aralıkları da propolis ile kapatırlar. Çerçeve üstünden propolis toplanmak isteniyorsa çerçeve üstü ile örtü bezi veya tahtası arası 6 milimetreden fazla olmamalıdır. Üst örtü bezi olarak çuval kullanmak bu anlamda uygun değildir çünkü arı çerçeve üstlerine mum örer.

3-      Kovan yan duvarından tuzak ile toplama:

        Arıcılar arasında çok bilinmeyen ama Dünyada en çok propolis üretimi yapan Brezilya’da kullanılan ve eski akademik çalışmalarda denenen bir yöntem. Bu yöntemle ilgili, bu sene biraz geç olmakla birlikte 2 kovanda denemeler yapabildim. 

        Kovan yapılırken veya sonradan arıların sıkıştırıldığı tarafta 6 santimetrelik çıkabilen bir parça yapılması gerekiyor. Propolis toplanacağı zaman bu dolu parça alınarak yerine kanal açılmış propolis tuzağı diye tabir ettiğimiz parça takılır.

        Propolis tuzağının çabuk aşınıp bozulmaması için sert ağaçtan, propoliste boya kalıntıları olmaması için de boyasız olması gerekir.

178 numaralı kovanda 9 günde toplanan propolis.

66 numaralı kovanda 16 günde toplanan propolis.

        Toplanan propolis hasat edileceği zaman propolis tuzağı çıkartılır ve propolis tuzağa zarar vermeden maket bıçağı ile kazınır.

         İlk hasatta 178 numaralı kovandan 9 günde 23 gram, 66 numaralı kovandan 16 günde 62 gram propolis elde edildi. 

        Propolis tuzakları 3 ay kovanlarda bırakıldı ve her birinden 4 defa hasat yapıldı. 3 ay süresinde 124 ve 88 gram olarak, 2 kovandan 212 gram propolis hasat edildi.

        Yöntemin en dezavantajlı tarafı, yeni kovanların bu yönteme uygun yapılması veya eski kovanlarda bu yönteme uygun tadilat yapılması zorunluluğudur. Bu yöntemle propolis toplanan kovanlar ilk bakışta yağmaya açık gibi görülüyor. Ama bir kısmı yağmacılığı ile ünlü İtalyan arısı olan yaklaşık 180 arı bulunan arılıkta 3 ay süresince yağma görülmedi. Bu yöntem aynı arılıkta eşit güçteki arılarda kullanıldığında, kısa süreli ve az sayıda arıyla yaptığım denemeye baktığımda yağma ihtimalinin fazla olmayacağını yazabilirim. Yinede daha fazla arıyla ve daha uzun süreli çalışılarak gözlem yapılması gerekir.    

       

        Arı bu tuzakları niye propolis ile kapatıyor? Savunma zafiyeti hissettiği için mi yoksa hava akımını kesmek için mi? Bunu denemek için tamamı telli ve yarısı telli propolis tuzağı kullandım. Arılar her ikisini de propolis ile kapattılar. Bu sorulara cevap bulabilmek için daha fazla ve değişik denemeler yapmak gerekir. Bizim için daha önemli olan arıların bu boşlukları propolis ile  kapatmasıdır.

       

        Yağma ihtimalini ortadan kaldırmak için de telli tuzaklar kullanılabilir. Telli tuzaklar kullanılacaksa  ilave iş yükü, maliyet artışı, kullanılmadığı zamanlar için muhafaza zorluğu ve temizliği gibi durumlar da göz ardı edilmemesi gerekir.

                Kovan girişinden propolis toplanabilir mi?

                Buna cevap verebilmek için, arıların kovan girişini propolis ile ne zaman ve nasıl daralttığına bakmak gerekir. Arılar, sonbaharda kovan girişini propolis ile daraltır aynı zamanda giriş etrafında bir miktar propolis depolar. Propolisi fazla toplayan arılar kovan girişi ile çerçeve köşeleri arasını da propolis ile doldurur. İlkbaharda arılar gelişip kalabalıklaştıkça kovan girişindeki propolisler buradan alınarak farklı yerlere taşınır yada petek gözlerinin temizliğinde kullanılır. Kovan girişi etrafında ve çerçeve köşeleri ile kovan girişi arasındaki propolisler yerinde kalır. Kovan girişi ve kovan tabanındaki propolislere ilaç bulaşma ihtimali yüksek olduğu için buralardan alınacak propolisler insan tüketimi için kullanılmamalı ve satılmamalıdır.

                Koloni başına verim:

                Bir kovandan sezonda üretilecek propolis miktarı konusunda değişik kaynaklarda 50 ila 250 gram arası gibi bazı bilgiler mevcut ama hangi şartlarda, hangi ırkla, hangi yöntemle ve nerede üretildiğine yönelik detaylı bilgi yok. Bu konuda en iyi olduğu söylenen Brezilya’lı arıcıların bir kovandan sezonda 600 gram propolis aldığı da söyleniyor.

                Propolisin muhafazası:

                Hasat edilen propolis poşetler içine alınarak ve hava almayacak şekilde ağzı kapatıldıktan sonra serin ortamda muhafaza edilmelidir. Propolisi vakumlu ambalajlarda saklamak daha uygundur.   

                Propolisin pazara sunulması:

                Propolis kıymetli üründür.

                Arının propolise verdiği değeri ve gösterdiği özeni, arıcının da hasattan müşteriye ulaştırıncaya kadar propolise değer vermesi ve özen göstermesi gerekir.

                Şunu bilmeliyiz ki Türk propolisi kalitelidir. Kovan sayısı bakımından Dünyada 2. sırada olan ülkemizin Türk propolisini Dünya çapında marka haline getirmesi gerekir. Bunun içinde en önemli görev arıcıya düşüyor.

                Ürettiğimiz propolisler görsel ve içerik olarak temiz, kalıntısız, tane tane, görsel albenili ve hoş kokulu olmalıdır. Aslında tüm işi arı yapıyor, bizim sadece arıyı iyi yönlendirerek gereken özeni göstermemiz gerekir.

                Siz ürettiğiniz ürüne saygı duyun ki başkalarından da saygı bekleyebilesiniz.

                Tüm üreticilerimizin sağlıklı ve bol ürün üretip karşılığını alabilmesi dileklerimle.